ENRIC GRANADOS CAMPIÑA

Enric Granados i Campiña (Lleida 1867 – Mantxako Kanala 1916)

Jende gutxik daki Granados katalana zela, nahiz eta aita kubatarra zen eta ama kantabriarra. Aita militarra zelako Lleidara bidali zuten, eta han jaio zen Enric. Hiru urte zituenean familia aldatu zen Santa Cruz Tenerifekora, baina handik bi urtera itzuli ziren, eta Bartzelonara joan ziren bizitzera.

Militar banda zuzendaria zen kapitain batek sartu zuen Granados musika munduan. Hala ere, Bartzelonako La Mercè-ko eskolanian hasi zen musika eta piano ikasten 1878 eta 1882 urteen bitartean. Geroago, garai hartako piano irakasle onena zen Joan Baptista Pujolekin, hobekuntza-ikasketak egin zituen. 1883 urtetik aurrera konposizioa eta harmonia ikasi zuen. Ikasgai hauen irakaslea Espainiako musika tradizionzlaren zalea izan zen, eta horrek eragin handia izan zuen Granadosengan.

Aitaren heriotzak Granadosen bizitza aldatu zuen. Bat-batean familia buru bihurtu zen, eta hasi zen lanean piano-jotzaile kafetegi batean. Horrekin batera Eduardo Conderen seme-alabentzako piano eskolak emateari ekin zion. Aldi berean, lehenengo kontzertua burutu zuen Bartzelonako Ateneoan 1886 urtean.

Conderen laguntzari esker Parisera joan zen 1887 urtean. Ezin izan zen kontserbatoriora sartu gaixotasun baten erruagatik, eta Bériotekin ikasi zuen. Parisen Albenizekin eta beste musikari batzuekin topo egin zuen. Bartzelonara itzultzean piano kontzertu arrakastatsu asko eman zituen. Bere sonak Europara eraman zuen, eta garai hartako musikari ospetsu batzuekin lan egiteko aukera izan zuen.


1892 urtean Amparo Gal-ekin ezkondu zen. Bikoteak 6 seme-alaba izan zituen.

Lan finkorik ez zeukanez, Bartzelonako Udaleko Musika Eskolara sartzen saiatu zen, eta, geroago, Madrilgo  Musika eta Deklamazio Eskola Nazionalera, baina hainbatziorengatik ez zuen lortu. Hala ere, kontzertuetan arrakasta handia lortzen jarraitu zuen Granadosek. XIX. mendeko 90eko hamarkadan piano-jotzaile moduan heldutasunera iritsi zen. Urte horietan zehar eskola partikularrak ematen jarraitu zuen baita Bartzelonako Elkarte Filarmonikoaren Akademian ere.

Dena den, 1901ean Granados Akademia sortu zuen. Granadosen arabera piano-interpretazioan  harreman estua daukate teknika menderatzeak eta artistaren ibilbideak. Horregatik kasleek astean
ordubete eskaintzen ziten teknikari eta beste hainbeste interprteazioari eskaintzen zioten. Gainera, metodo berezkoa garatu zuen pianoren pedala erabiltzeko. 

Musikari ospetsu izango ziren ikasle asko izan zituen Granadosen Akademiak, haien artean Alicia de Larrocha, piano-jotzailea, eta Conxita Badia, abeslaria, adibidez. Granadosen obra oparoa da. Musika-eremu batzuetarako konposatu zuen; batez ere pianorako; baina orkestrarako, ganbera-musikarako etaahots-musikarako ere bai. Obra lirikoak ere sortu zituen.

Lluís Millet, Amadeu Vives eta Francesc Pujolekin batera Orfeó Catalaren musika-jarduera sustatu zuen Granadosek. Orfeoi patronoa izan zen; irakaskuntza batzordean hartu zuen parte eta Kataluniako Musika-festa Lehiaketan epaimahaikidea izan zen. Horretaz gain obra gehienak Palau de la Música Catalana-n estreinatu zuen. Adibidez: El cant de les estrelles, Azulejos, Goyescas, …

Hain zuzen ere, Goyari eta haren garaiari ziren miresmenaren emaitza da Goyescas suitea. Obra horrekin mundu osoan ospea lortu zuen Pariseko Pleyel Aretoan kontzertuaren ondoren 1914an. Hainbesteko arrakasta izan zuen opera bihurtzea pentsatu zuen,  eta Fernando Periqueten testua erabili zuen horretarako.. Bartzelonan estreinatu nahi izan zuen 1914-15 denboraldian, baina ez zen posible izan  ezta Parisen ere Gerra Handiaren erruagatik. Hala ere, New Yorkeko Metropolitan Opera Housek 1916-17 denboraldirako programatu zuen. 1916ko urtarrilaren 26an estreinatu zuten, eta izugarrizko arrakasta izan zuen.

Amerikatik itzultzean Ingalaterratik pasatu behar izan zuten, eta handik Frantziara itsasontziz. Zoritxarrez, itsasontziari torpedoz eraso zioten Alemaniako urpekontzi batetik Mantxako Kanalean. Han hil ziren Granados eta bere emaztea1916ko martxoaren 24an.

Enric Granados i Campiña jaio zela 150. urteurrena ospatzen da aurten.

Hemen daude Granadosen obraren erakurgarri batzuk. 

Eta orain lan bera orkestrak jo du

REUS

Uda berriro. Oporrak. Nora joan? Euskal herritar asko, ohi bezala, Saloura joango dira. Horregatik bisita interesgarria egitea gomendatu nahi dut. Nora? Reusera. Hiri hau deskubritu dut duela gutxi eta oso interesgarria eta polita iruditu zitzaidan.

Nahiz eta aztarnarik ez egon, Erdi Aroko hiria da Reus. XVI. eta XVII. mendeetan zehar Reusek oso hazkunde nabarmena izan zuen. Hala ere, XVIII. mendean garapen handiagoa izan zuen, bai biztanle-kopuruan, bai industrietan. Garai hartan Kataluniako bigarren hiri handiena izatera heldu zen. XIX. mendearekin batera antzinako erregimenaren bukaera iritsi zen, eta kultur mugimendu guztien erreferentziako hiri bihurtu zen Reus. Gaur egun Reusek hiri modernoa izaten jarraitzen du. Komertzio- eta berrikuntza-gunea da, batez ere elikagai-teknologian. Horretaz gain, kultur eskaintza zabala eta anitza ere badu. Hain zuzen ere, oraingo honetan bertako arte-ondarea aurkeztu nahi dizuet.

XX. mendearen hasieran Modernismoa iritsi zen hirira Lluís Domench i Montaner-en eskutik. Pere Mata Institutua egiteko eskatu zioten arkitekto horri. Hortik, hain zuzen ere,  hasiko dugu Modernismoaren ibilbidea. Ezin daiteke eraikin osoa bisitatu,
pabiloi bat baino ez, zeren Institutu hori ospitale psikiatrikoa da, eta oraindik funtzionatzen ari da. Pabiloi hori gaixo aberatsentzat zen. Eraikin horren egitura eta Sant Pau ospitalearena antzekoak dira, azken finean arkitekto berak diseinatu baitzituen biak. Hala ere,Pere matan  neurriak txikiagoak dira; ez da Sant Pau bezain izugarria, baina bai hura bezain polita.

Pere Mata Institutuaz gain, ehunen bat eraikin modernista daude Reusen: etxe-bizitzak, eraikin publikoak, saltokiak … Garai hartako gizarte-burgesaren isla dira eraikin horiek. Gure ibilbidean 26 fatxada ikus ditzakegu. Batzuk ondo babestuta daude, baina beste batzuk, tamalez, ez. Gaur arte ondo iritsi zitzaizkigunen artean Navàs Etxea, Rull Etxea eta Gasull Etxea dira politenak, eta bisita daitezke. Haietako bakoitzak bere historia dauka. Oro har jabeak industria-gizon edo merkatari aberatsak ziren.


Hala eta guztiz ere, Reusen ez dago Modernismorik bakarrik, beste kultur osagai batzuk ere badaude. Hauetako bat da Centre de Lectura (Irakurtze Zentroa). Zentro hori 1859an sortu zen ateneoa da. Gaur egu
n liburutegi handi bat dauka, eta baita goi-mailako arte-funtsa ere. Funts horretan XIX. eta XX;mendeetako lan aipagarriak ditu. Gainera, irakaskuntza eskaintza garrantzitsua du eremu artistiko guztietan. Zentro barruan Bartrina Antzokia dago. Antzoki horretan ikuskizun mota guztiak egiten dira, operatik hasita umeentzako ikuskizunetaraino.


Orain arte esandakoa Reusen zati txikia da. Ez dut ezer aipatu  kaleei buruz edo plazez edo Fortuny Antzokiaz edo pertsona ospetsuez … Baina orri honetan ezin da gauza guztiei buruz hitz egin. Joatea hobea da (nik gomendatzen dizuet) eta bisita gidatua egitea. Benetan merezi du.




Argibide gehiago jasotzeko:
www.reusturisme.cat
infoturismo@reus.cat

Turismo bulegoa
Plaza Mercadal,3
Reus
Tf. 977010670

NEUS CATALÀ I PALLEJÀ

Zergatik idazten dut Neus Catalari buruz? Ravensbrückeko kontzentrazio-esparrutik bizirik atera zen bizidun bakarra delako; iaz 100 urte bete zituelako; eta hil baino lehen zuek ezagutzea gustatuko litzaidakeelako.

Baina, nor da Neus Català? Neus Català Priorateko herri txiki batean, Els Guiamets, jaio zen 1915ko urriaren 6an. Erizain izan nahi zuen, baina lehenengo kurtsoa bukatu ondoren Gerra Zibilaren leherketak moztu zuen bere asmoa. Herrian geratu zen, eta PSUC-eko (Kataluniako Alderdi Sozialista Bateratuta) gazteei lagundu zien, baita herriko Udalari ere, gerra antolatzeko.

Berak ez zuen gerra nahi. Hala ere, uste izan zuen sartu behar zuela Errepublika defendatzeko. Herrian lana bukatuta, Bartzelonara joan zen. Han Udalean egin zuen lan, eta horrekin batera ikasketak bukatu zituen. Erizaina izateagatik eta bere antolaketa-gaitasunarengatik gerrako zurtzentzat kolonia batean lan egiten hasi zen. 1939. urtean muga igaro zuen 180 umezurtzekin.

Frantzian ezkondu zen, eta senarrarekin Frantziako erresistentzian hartu zuten parte. Beren etxean errefuxiatu politikoak  ezkutatu zituzten , eta dokumentazioa, mezuak eta armak jaso eta bidaltzen zituzten. 1943. urtean naziek atxilotu zituzten salaketa baten ondorioz, eta Limogesera preso eraman zituen. !944an Neus Ravensbrükera deportatu zuten. Han beste emakume batzuekin munizio eta makina ugari erabilezin bihurtzea lortu zuen. Askatua izan ondoren, Frantziara itzuli zen. Handik frankismoaren aurkako borrokan jarraitu zuen, eta, “Amical de Ravensbrük” sortu zenean, lehendakaria izan zen Neus.

Franco hil ondoren, 1976an, Kataluniara itzuli zen. Bueltatu zenetik PCC (Kataluniako Alderdi Komunista) eta EUiA-ko (Ezker Batua eta Alternatiba) militantea da.

Kataluniako Generalitatek Sant Jordi Gurutzearekin golardatu zuen 2005ean; 2006an Urteko Katalan izendatu zuten;  2014. urtean Bartzelonako Udalak Merezimendu Zibilaren Urrezko Domina eman zion; eta 2015ean Kataluniako Generalitateren Urrezko Domina jaso zuen.


Iaz Katalunian Neus Catalaren urtea izan zen. Ekitaldi asko antolatu ziren Neusen ohoretan, baina berari ez ezik, gerraren ondorioak pairatutakoei, diktadura frankista biziki nozitutakoei eta kontzentrazio-esparruetatik pasatutako guztiei ere bai.
Gaur egun bere jaioterriko egoitzan bizi da Neus.

Esteka batzuk jarri ditut orri honetan: hitzaldi bat eta bi elkarrizketa aurkituko duzue. Nahiz eta batzuk katalanaz hitz egin, uste dut ondo uler dezakezuela.

http://www.amicalravensbruck.org/reportaje.asp?id_rep=128

http://rtve.es/v/1535393

http://rtve.es/v/3259171

BARTZELONAKO DISEINUAREN MUSEOA

Bartzelonako  Diseinuaren Museoa oso berria da zeren 2014ko abenduan zabaldu  zen. Hala ere, museo horretan beste museo batzuen bildumak bateratu dira: hain zuzen ere, Dekorazio-arteetako Museoarenak, Zeramika Museoarenak, Zeramika, Museoarenak, Zuntz eta Jantzen Museoarenak eta Arte grafikoen Kabinetearenak. Disseny Hub Bartzelona eraikinean kokatua dago Museoa Glòries Catalanes plazan, hain justu.
Bartzelonako Erakusketa Unibertsaletik (1888) aurrera, diseinuarekin lotuta dagoen hiria da Bartzelona. 1902an zabaldu zen Arkeologa eta Dekorazioaren Museoa eta 1903an hasi zen Dekorazio-arteak sustatzeko elkartea. XX. mendean zehar sortu ziren Diseinuaren Museoa orain osatzen duten museoak.
Gaur egungo Museoak ondare hirukoitza gordetzen du:
- Dekorazio-arteen bilduma historikoak (altzariak, zeramika, beira, ehundurak, erlojuak ... )
- Diseinu-bildumak (produktuena, grafikoa eta moda)
- XX.-XXI. mendeetako egile-artelanak (zeramika, esmaltea, bitxia … )
Halaber, proposatzen digu zein izan behar den XXI. mendean  diseinu-ekarpenari buruzko hausnarketa.
Lau erakusketa iraunkor daude, solairu banatan.

Lehenengoan Mundutik Museora izena duen erakusketa dago. Han daude erreferentzia-objektuak, prototipoak, pertsonalizatuak eta abangoardiakoak zenbait eremutan sailkatuta. Guztiak bereziak dira diseinuarengatik, materialengatik, onarpenarenagatik, azken batean,   berritzaileak izateagatik.  Haietako batzuk ohiko erabilerakoak dira, adibidez . zukugailua, iturria, ozpin-olio ontziak etab.

Bigarrenean lehengo museoetan zeuden III. mendetik XX. mendera bitarteko bildumak, piezak bakanak eta egile-artelanak daude. Bildumak ordena kronologikoan jarrita daude eta pieza bakan horiek tipologiaz, materialez edo produkzio-lekuz sailkatuta daude. Horrela bai ehun koptoak, bai paper pintatu modernoak ikus daitezke; baita zeramikak, altzariak, gurdiak … eta izen propioko obrak.

Igotzen jarraitzen badugu, Jantzitako gorputza: Siluetak eta moda izena duen erakusketa dago. XVI. mendetik XX. mendera bai gizonezkoen, bai emakumezkoen soinekoak daude. Horietako batzuk diseinugile ospetsuenak dira. Horretaz gain, siluetak eta bolumenak sortzen laguntzen duten kortseak eta barruko egiturak ere ikus daitezke.

Eta azkenean, laugarren solairuan Diseinu grafikoa: Lanbide izatetik ikasketa izatera (1940 – 1980). Gela honetan kartelgileen eta publizitate-marrazkigileen lehenengo lanak erakusten dira, eta, urratsez urrats, diseinu grafikoa nola sendotu zen ikustera eramaten gaituzte. Lagina oso anitza da: publizitate farmazeutikoa, automobilgintza, garraioak, liburu azalak … Ez da erakusketa bukatua, museoaren asmoa da jarraitzea.


Erakusketa iraunkorrez gain, erakusketa ibiltariak ere antolatzen ditu museoak eta, gainera, liburutegia, artxibategia eta heziketa-programak eskaintzen dizkigu. Horregatik, interesgarria da museoa bisitatzea.

Bideoa egin dut  laburpen gisa. Ea gustatzen zaizuen.

DALÍ MUSEOA

             Pasa den astean Centelleseko Helduentzako Unibertsitateko ikasleak Figueresera joan ginen Dalí Museora bisitatzera. Ziurrenik, zuetako batzuek jada ezagutzen duzue. Hala ere, agian atzerritarrek gehiago ezagutzen dute bertakoek baino.

          Museoaren izena da Teatro Museo Dalí (Dalí ANTZOKI-MUSEOA), zeren Figuereseko udaleko antzinako antzokian dago kokatua. Eraikina oso ezaguna da, batik bat haren kupula geodesiakoarengatik, teilatua apaintzen duten hamaika arrautzagatik eta arrautzen arteko gizaki-forma estilizatuengatik. Eraikin honetan dago Daliren lan piktorikoa, eta ondoko beste eraikin batean bitxien erakusketa. Azken horretan hasi genuen bisita. Lehenengo aldia izan zen niretzat.

          Bitxiak benetako artelanak dira. Ez dira bitxiak zintzilik eramateko, eskulturak bezalakoak dira eta. Haietako asko aurrez egindako marrazkia ondoan erakusten dira, eta, marrazkia bitxia bezain ederra da. Harrigarria da benetan Dalik egiten duen “perlazko hortzak eta errubizko ezpainak” esamoldearen interpretazioa.

          Bitxiak ikusi ondoren, museo nagusira joan ginen. Duela urte asko ni hara joan nintzen neure kabuz, baina desberdina da bisita gidatua egitea. Oso museo handia da, eta ezinezkoa da obra guztiak ikustea. Horregatik, garrantzitsua da gidari batekin joatea. Gidariak lanik adierazgarrienak ikustera eramaten zaitu; eta, gainera, ezaugarriak, garaia eta margotzen zuenean artista zein egoeratan zen azaltzen dizu. 

 Lincoln presidentea edo Gala?

           Dali margolari bikaina izan zen. Bitxia, histrionikoa, konplexua, hori bai, baina aparta. Jende askori ez zaio gustatzen, eta haren obrak txingoteak direla esaten dute. Egia da margolan batzuk zailak direla ulertzen; horietan Dalík  bere buruaren konplexutasuna  erakusten du. Sinbolismoz beteta daude, eta, agian, ez gara ulertzen saiatzen, gustatzen zaigu edo ez.

           Hala ere, horiekin batera beste batzuk daude ulerterrazak dire direla: erretratuak, batez ere bere emazteaz, Noia a la finestra (Neska lehioan), Noia de Figueres (Figuereseko neska) edo La cistella de pa (Ogiaren saskia) besteak beste.

                    Denbora baduzue, Daliren zirkuitu osoa egin. Hau da: Dalí Etxe Museoa Cadaques-en eta Púbol-eko gaztelua. Lehenengoan Dali bizi izan zen eta lan egin zuen 1930. urtetik emaztea hil arte, 1982. urtean. Gero Púboleko gaztelura aldatu zen nahiz eta haren bizitzaren azken urteetan Figuereseko Museoaren ondoan dagoen Galatea Dorrean bizi izan zen hil arte. Museoan bertan lurperaturik dago.
          Laburbilduz, joatea gomendatzen dizuet, eta, posible bada, behin baino gehiago. Aldi bakoitzean zerbait berria aurkituko duzue, ziur!
            Joan nahi baduzue, esteka ireki, eta bisita birtuala, sarrera erosi eta argibide gehiago lortuko duzue.
www.salvador-dali.org/museus/teatre-museu-dali/es_index/

ZISTERREN IBILBIDEA (Hirugarren eta azken etapa)

          Hirugarren etapa honetan Pobleteko Santa Mariaren Errege Monasterioa aipatzen da.  XII. mendearen hasieran eraikin zuten, eta sortu zenetik monako zistertarrak bizi izan dira han, eta horri esker, eta Katalunia-Aragoiko Koroarekin izandako loturari esker, ospetsu bihurtu da urteetan zehar. Hain zuzen ere, hainbesteko itzal izateagatik bisitatuko dugun azkena izango da.

Iturri Nagusia

          Orduan, nondik hasiko dugu etapa? Lehenengo herria La Espluga de Francolí izango da. Herri honen izena, latineko espeluncatik dator, eta haitzulo esan nahi du.

Kobazulo-museoa

           1853 urtean Font Major (Iturri Nagusia) kobazuloa aurkitu zuten. Oso handia da (guztira 3’6 Kmko meazuloa), eta barrutik lurpeko ibaia igarotzen da, zeina iturriaren bidez kanpora irteten den. Iturri hori Francolí ibaiaren iturburutzat hartzen da.  Han, kobazuloan, prehistoriak hartu gaitu, zeren aurkitu ziren aztarna arkeologikoek gizakiaren presentzia frogatzen dute. Koba hori bisita daiteke, baita beste bat ere. Bisita oso interesgarria da, eta, gainera, gidatua.

Ausartzen zarete?

          Abenturazale bazarete ibilbide espeleologikoa ere egin daiteke. Neopreno jantzia, kasko eta karburo argiarekin lurpeko ibaian gora joan daiteke.

Ardotegiko parte bat

          Abentura gustatzen ez bazaizue, Nekazaritza Bizitzaren Museora eta Ardotegi Modernistara joan ahal zarete eta bertako ardo dastatu. Ez dugu ahaztu behar ardo-lurrean gaudela.

Montblnaceko harresiak

          Jarraitzeko Conca de Barberà-ko hiriburua den Montblanc-era joango gara. Erdi Aroko hiribildu harresitua da Montblanc.

Sant Jordi Portalea

          Harresiak 1500 metroko luzera dauka. Garai hartan 34 dorre zituen, zeinetatik 17 zutik dauden oraindik eta bi portale zahar (lehenago 4). Haietako bat Sant Jordi Portalea (gero azalduko dizuet zergatik duen izen hori).

Judutegiko kalea

Santa Maria eliza

          Esparru harresituaz gain, azpimarratu behar da Santa Maria Nagusiaren eliza. Eliza hau Mendiko Katedrala izenaz ezagutzen da. Estilo gotikokoa 1352 urtean hasi ziren eraikitzen, baina bukatu gabe geratu zen izurri beltzaren ondorioz. XVII. mendean fatxada berreraiki zuten estilo barrokoan. Herriko alde zaharrean judutegia eta jauretxe asko ere ikus daitezke.
          Zein da Montblancen eta Sant Jordiren arteko harremana? Dirudienez, Sant Jordiren elezaharrak kontatzen duena Montblancen gertatu zen.
          Etnologo eta folklorista katalana Joan Amadesen arabera, Sant Jordiren eta herensugearen arteko borroka Montblanceko harresien aurrean gertatu zen. Hiru arrazoi ematen ditu horretarako. Lehenengoa da Sant Jordi portalearen izena; bigarrena da Kataluniako Printzerriaren zazpigarren herririk handiena Montblanc zela garai hartan; eta, hirugarrena. lau Gorte Nagusi egin zituztela han.

Erdi Aroko jaiak

          Kondaira egia den edo ez, urtero, apirilaren 23an Erdi Aroko astea  antolatzen da Montblancen. Oso jai bereziak dira, eta parte hartzea merezi du.

          Eta azkenean Poblet monasterioa!.

Pobleteko ikuspegi orokorra

          Zenobia Vimbodi-tik 4 kilometrora dago, eta iristeko Pobleteko basoa zeharkatu behar da. Oso paraje natural polita da baso hori.

Pobleteko elizaren barnealdea

Errege hilobiak

          Monasterioa 1150 urtean sortu zen, eta hasieratik ikur sinbolikoa  izan da. Pere el Ceremoniós (Peru Zeremoniatsua) erregea eta XIV. eta XV. mendeetako Katalunia-Aragoiko Koroaren errege-panteoi bihurtu zen.
 Peru Zeremoniatsuaz gain Jaume I. Konkistatzailea, Ferran d’Antequera (Antequerako Fernando), Alfons el Magnànim (Alfontso Eskuzabala) haien emazteak, seme-alabak eta senide asko daude lurperatu han.

          Osperik handieneko garaian Poblet izan zen botere feudal handi bat; halaber garaiko kultura gunerik  garrantzitsuena. Eta gaur egun izaten jarraitzen du.

Liburutegia

          Historia luzea da, eta zaila laburtzeko. Joan zaitezte, azalpena entzun eta gozatu